By/ ANTON LAMEIRO
A nós o prestixio dóumolo o mar, e remóntase a unha época na que todo muradán e muradana identificábanse aínda con este. Un pobo de soberbios mariñeiros que co seu oficio e ben facer enarboraron o nome da vila o longo de incontables xeracións. Non de balde dise de nós aquelo de que «toda a tripulación era galega menos o capitán, que era de Muros» cando o que se quer é destacar o glorioso pasado da vila. Calquera que se asome as páxinas da historia de Galicia non poderá por menos de reparar no importante papel que a nosa noble, leal e moi humanitaria vila xogou no curso desta, xa que foi berce de non poucos e nomeados bispos, xuristas e historiadores. O azar dóunolo enclave e nós trazamos, con tanta determinación, o noso destino que rematamos por poñelle a aquela ria o mesmo nome da fortaleza que alí erguemos.
Si ben é certo que o compás dabordo é un instrumento vital na orientación, cabe sinalar que non deixa de ser mais que unha simple estrela apuntando un número infinito de rumbos, e que de pouco ou nada serve cando nos dormimos o timón. Muros tivo as suas últimas décadas de auxe de 1960 a 1989. Na primeira mitade do período (1960-1975) as pesquerías internacionais non estaban tan explotadas e o cultivo e procesado de marisco eran aínda bastante rendibles. Eu crecín neste período de relativa prosperidade, cando unha importante frota de bakas de arrastre tiña base no noso porto e as fábricas de conserva previas a Calvo empregaban ainda a un considerable número de mozas. Daquela, e anque eu namais era un rapaz, decateime de que tiñamos mudado o rumbo, e o que agora estabamos a levar non era o mesmo dos nosos devanceiros. Non sei no mar, pois nunca «anduven» a él, pero en terra firme e o marxen do que se poda considerar dunnha sociedade con tan pouca estima polo propio, a imaxen que tiñamos os xóvenes da vila do noso futuro era moi pouco alentadora. Tanto o cura como a maestra ou calquer médico da vila falaban nunha lingua que non era a mesma que falaban os nosos mariñeiros, miña tia que tiña dous fillos homes e unha nena, sempre que se dirixía a esta facíao en castelán, mentras que a eles o facía en galego, ata para «maghearnos» aos meus pais o comercio local lles debía parecer modesto, e levábannos a mercar a roupa a Noia ou a Santiago. Era como si todo o que fose alleo ou viñese de fora fose millor. Supoño que foi por eso que crecín pensando que todo o que era «noso», «o de sempre», «o mais muradán», non podía valer gran cousa.
Un erro que daquela nos achantaba, ou millor dito aínda nos achanta, a moitos galegos a hora de valorar «o noso» é a crenza de que somos mellores segundo canto máis teñamos. Hoxe, pola contra, eu son mais de pensar que o noso gusto de desdeñar o que temos polo que cobizamos estea probablemente a contribuír ,en boa medida, ca destrución da nosa verdadeira riqueza cultural. Que eu saiba, a envexa e a presunción nunca foron bos mestres, e aos nosos fillos de seguro que lles sería de máis proveito deixalos insinados no respeto polo que xa teñen, do que adoutrinalos na iñorancia da ostentación. O sistema de acaparamento no que vivimos baséase precisamente, en privar aos pobos da sua verdadeira identidade, afastándoos da sua propia cultura e confianza neles mesmos, para deste xeito poder explotalos mellor.
A primeira vez que me decatéi do valioso que eran o noso patrimonio cultural foi -non podía ser doutra- vindo dun velorio. En esta Galicia meiga as nosas crenzas, as nosas costumes
e ata o noso xeito de ser, herdámolos através da chuvia, da terra ou do mar, coñecementos lentamente acumulados polo pobo no curso dos séculos, elementos de identidade que, anque as veces póidannos parecer difíciles de xustificar en un mundo tan globalizado como é o de hoxe, por si mesmos son capaces de invocar as forzas orixinales da terra para abrirnos de novo os caminos a autenticidade no preciso momento en que nolo propoñamos.

Manolo da Montañesa expirou en Baño nunha tranquila tarde do mes de outubro, dispois dun curto e nada acomodado paso por este mundo. Antes de que se tivese feito o tanatorio da Atalaia, aos mortos velábaselles na casa de cadenseu. O pobre de Manolo por non ter, non tiña nin donde caerse morto, e tivo que ser velado pola caridade dos veciños no cuberto da Pardela. As mulleres do lugar limparon e acomodaron o sitio e os homes trouxéronlle a caixa e o «Soberano» para poder acompañalo naquela sua última noite de padecer. Entre contos, garolos e ladaíñas foi trascorrendo aquela cerimonia de transicion, ata que arredor das tres da mañán unha vaca desvelada berrou no cortello para recordarme que xa iba sendo hora de ir indo de retirada. Achegueime ao cadaleito para despedirme do coitado que semellaba máis acaudalado do que nunca -por fin xa tiña unha morada de seu- e botei a andar para casa. Dende que eu recorde sempre me gostou mais a noite do que o día, pero por medo a romper unha perna mais que por outra cousa, decidín baixar a Costa de Baño en lugar de acortalo camiño polo Arro, no ano 1978, cunha recen estreada democracia, o alumbrado dos lugares era ainda bastante sombrio e aquela noite antoxábase mais pechada que a cova na que había de rematar o día seguinte o noso Manolo. De Baño a Boavista, si un vai polo camiño darriba, non hai mais de cinco minutos, pero si o fas pola estrada que une Muros con Noia un ten primeiro baixar ata o bar de Paca e tirar logo cara a Abelleira outros cinco ou seis minutos mais, ata que a propia vista che delata o tan ben nomeado lugar. Crucei o Curro de Baño con paso firme, sin medo a encharcarme ou pisar lama, facía xa días que non chovía e os camiños estaban tan secos como a ramada no verán. Unha vez que se foi apagando o murmurio que proviña do velorio vinme envolto nun silencio sepulcral, nin un canto afanado dun grilo, nin un triste aubear dun can. De repente, no lugar donde se estreitaba o camiño, notei a presenza dalguén andando o meu paso, detrás miña primeiro, e logo adiantándome ata poñerse ao par. Tan certo como que me chamo Antón que escoitei aquelas pegadas e que sintín o seu alento entrecortado, e abofé que non foi preciso palparlle os latexos para saber que, anque eu non era quén para velo, alguén estaba alí a me acompañar.
– ¿Quen anda ahí? , preguntéi sin obter resposta.
Un frio xeado percorreume o curuto como cando no inverno unha pinga cho arrufia o caer dende o bico dunha tella. O primeiro no me alarméi, podía ser calquera que tamén viña do velorio, pensei para min sin «acabar de telas todas conmigo». De supeto reparei nun resplandor nacarado curvándose porriba das cabaseiras do lugar que me atraxo cara a él coa mesma forza que a luz chama pola traza. Esperaba toparme con algo racional, un lariño para afumarse despois de estar co morto, o taxi de Trillas recollendo un enfermo para levalo a Santiago, calquer cousa lóxica que xustificase que aquel lixeiro éter tiña un proposito ou unha explicación natural. Ogallá un OVNI que me secuestrase para poder estudarme e que me levase, o fin de contas, lonxe daquela vila de merda.
Provindencialmente, o que me atopei cando subín a Moreira non viña doutro planeta anque si de outro mundo e iba a mudar por completo a percepción que eu tiña de este ata ese momento. Ali, de xeonllos, e embolto nun amortallada aura, estaba Manolo da Montañesa rezando os pes do Cristo de Baño. Non ollou para min de unha pero quedeime tan frio como a mesma pedra da que se erguia o cruceiro cando un raio daquela luz asombrosa cegoume co seu resplandor. Pareime quedo como unha vara, e para sorpresa miña, mais do que medo, o que me sobrecolleu foi un sentimento de paz e agarimo solo semellante a cando, chovendo, un se atota na cama. Manolo estaba agora erguido, e no preciso momento no que a sua ánima ollou cara a min, notei como si todo o que estaba o meu arredor: as pedras, as prantas e ata as mesmas casas formaran de súpeto parte de algo moito mais grande e transcentental, de algo que xa levaría alí dende sempre nun equilibio perpetuo e megalítico dos tempos, e que agora por unha razón que eu non chegaba a entender, chamábanos a atoparnos alí a Manolo e a min para reclamándonos o que unha vez xa nos fora prestado.
Enganábame, él sí estaba alí para rindir contas e retornar o pouco que en vida tomara de fiado. Semellaba feliz, como si aquela hora fose pola que tanto estivera agardando, de feito tan pronto como o vento «sansanicou» o farol que a señora Pepa d’Ana lle tiña o cruceiro para guiar os veciños cara o alén, todo aquel celestial fulgor consumeuse en apenas un fachuso, que siguiu guindando daquel baral de pedra o xusto para devolverme a realidade e descubrir que ainda non era o momento para min de dar contas, sinón de reflexionar sobre algo que non sabia que xa tiña, e que me ía servir dende entón para entender o verdadeiro sentido da miña vida. Pouco a pouco, como cando de rapaz te vas enamorando do mar a medida que lle vas perdendo o medo, voltei para casa polo camiño d’arriba, apreciando desta vez e como nunca antes o fixera, cada rodeira, cada parede e cada cabaseira que os nosos devanceiros tiñan feito e conservado para o nos, un patrimonio que non podía desdeñar porque agora sei que nace dunha terra que nos foi prestada, e que se fai absolutamente imperativo protexer e preservar para poder pasarllo os nosos fillos nas mesmas condicións en que nós o recevemos.
-¡Síntollo moito pero este cruceiro non se pode mover do sitio! -dixo a señora Pepa d’Ana!- !Eu non son Xudas para vender a Cristo!
Ben sabía a gardiá do Cristo de Baño o que se facía cando lle contestou deste xeito a un cobicento médico da vila o día que este ofreceuselle a compralo para que embelecera a entrada do seu chalet. A sabidoría e o altruismo deberían ser as únicas metas do home para poder entrar de cheo na vida e conseguir, dunha vez por todas, aprender a ser humanos. Por desgracia, mentras sigamos atrapados nos mundanales desexos non estaremos nunca en condicións de alcanzalar tal elemental proposito. En este vanal estado debía de estar a corporacion municipal que representaba os «intereses» de Muros no ano 1971, cando desestimou traer a Fonte dos Picholos de volta para a vila, disque por carecer de calquer interés artístico, privándonos así dun patrimonio cultural que era de todos os muradás dende o século XVII. De seguro que o potentado industrial de Vigo a soubo apreciar millor do que calquer desprendido pesco (fontes sempre tuvemos abondas) cando, desta vez,esta sí acabou enbelecendo o xardín do pazo que este tiña en Canido. Sería de xusticia, sin dúbida, acusar a aquela administracion que non o pobo do saqueo cultural da fonte, á fin de contas nos tempos de Franco tíñamos todos as mans atadas e non era moito, por non decir nada, o que se podía facer en contra dos intereses individuais do réximen, pero sería obrigado tamén aclarar que moitos dos estragos que sufreu a vila nas últimos décadas, fixéronse en complicidade cos que xa democraticamente foran elexidos por nós nas urnas. Soportais, pias, fachadas enteiras, e ata mesmo as lousas do chan da vila foron «renovados» nunha aposta, disque, para millorar e fomentar o desenrolo económico do Concello, pero que por alguha misteriosa razón non se ve por ningures, e que semellaría máis ben que so serveu para cargarse tanto o pasado como o futuro da vila por igual. Por suposto que hai que apostar polos avances e a tecnoloxía, o progreso é unha das principaís forzas que move a humanidade (saber manifestar o descontento é outra), pero si somos neglixentes coque nos deixaron os nosos antergos , de nada nos han de server.
Dende as mesmas pedras da vila, ou do Chan de Rodas, ata ese xeito tan peculiar da nosa fala; dende as feiticeiras mouras que son A Creba e Monte Louro, ata ese arte de facer cestos ou bater os ovos para unha tortilla romana son, todas elas, singularidades dunha estirpe milenaria que nos debería encher a boca cada vez que a abríramos para decir de donde somos. Son elas, que non outras mais mundanas ou castizas, as nosas verdadeiras señas de identidade, legado que por devoción lle debemos de deixar a todolos muradáns que ainda están por embarcar sinón queremos que un día, o único capitán que “non é galego”, nos bote barco a pique.