p/ Manuel M. Caamaño

Nina Consuelo Epton, foi unha escritora de pai inglés e nai española que naceu en Hamsptead (noroeste de Londres) en 1913. Famosa polo seus libros , escribeu tamén un libro de viaxes, no que recolle os seus andares pola Galicia dos anos 50. No 1955 publícase o libro de viaxes da escritora británica Nina Epton «Uvas e Granito», onde relata cunha mestura de realidade, «mala uva» e un chisco de fantasía o seu paso por Muros. Aquí vai o que conta de Muros:
«Desde Corcubión a Cee, na ría de Muros e Noia, hai palabras gregas, así como tamén  celtas e romanas, que lle dan nome a lugares, tales como Pindo, Ézaro, Lira, Arcadia e Laurisa. É esta unha parte da costa agradable e acolledora, con invitadoras e anchas praias cun caldelo luminoso que non se atopa en Fisterra. Non resulta sorprendente que os mariños gregos da antigüidade gustasen de se establecer aquí. Non obstante, a lenda foi un algo lonxe cando nos quere facer crer que o tipo de beleza grego pode aínda distinguirse nas faccións das beldades de Muros. Rosalía de Castro escribiu líricos versos sobre o seu porte clásico e beleza de estatua, referíndose a elas como descendentes das mulleres de formas perfectas que serviron de modelos para o Partenón. ¡Ai!, ningunha «muradana» do século XX poderá aspirar, certamente, ao friso do Partenón; e no tocante ao seu paso (unha non pode chamarlle «porte»), dexenerou agora no escanaveirado contoneo adoitado polas aldeás de toda Galicia, que camiñan cos pés moi afastados, as puntas dos mesmos cara a fóra, e os seus brazos sostéñense afastados do corpo tan tesamente como as aletas dun paxaro bobo. Se pensan que é este o mellor xeito de acaneo para levar sobre as súas cabezas a carga das súas mercas, roupa de lavar e calquera outra cousa que acostuman, entón deberán saber o graciosamente que as mulleres da Indonesia camiñan con cargas semellantes.
Houbo un tempo no que as «muradanas» se distinguían polo seu atraente traxe local, que era un dos vistosos de Galicia. Hai vinte anos, cando foi feito un pedido do Museo costumista de Madrid, atopáronse en dificultades para reunir as varias das que se compón o traxe. Hoxe sería case imposible. Galicia, que conservou tantos dos seus costumes, perdeu case todo interese polo traxe rexional así como tamén polos seus instrumentos. Os tan nomeados «traxes galegos» empregados polos Coros de hoxe, son sinxelamente vertolás creacións das sociedades folclóricas actuais. As mulleres galegas adoitaban levar altas cofias de encaixe, mantelas con franxas de veludo e panos de lá de cores cruzadas sobre o seu abondoso seo. Os homes levaban chaquetas axustadas de tea vermella, verde ou acastañada, chalecos brancos ou de cor, calzóns cinguidos e grandes panos sedáns pendurados dos petos dos mesmos; pero había variacións locais en case cada val e cada cidade. Santiago, Lugo, Pontevedra…, cada unha tiña o seu propio traxe típico.
Pese ao fracaso das mulleres de se igualaren á reputación grega, eu quedei de cheo enfeitizada de Muros na primeira ollada, e do seu milleiro de casiñas brancas e grisallas agrupadas como pombas ao fondo dunha badía fonda debaixo da Costiña. Muros é un antigo porto pesqueiro, e a gracia dunha antigüidade próspera rolla nas pintorescas rúas con soportais.
En Santiago atopárame cun poeta de Noia, Xosé Faveira, que ten un irmán, Xesús, que vive en Muros, e está no concello como rexistrador da propiedade. Se ten ao seu cargo o rexistro de toda a propiedade de Muros, ten que coñecer entón moito sobre o lugar, pensei; e fun visítalo tan axiña como tomei café e deixei a miña maleta na «fonda».
A casa do concello ten a fachada principal no extremo norte da Rúa do Mar, e está por fronte dunha casa que ten o impacto dun canonazo no seu piso superior. Trátase dun vello michazo que os «muradanos» non esqueceron. En efecto, diso fíxose unha das exhibicións da vila; lonxe de tapar o burato, deixárono tal como quedou despois do canonazo recibido desde o mar durante unha batalla naval entre unidades inglesas e franco-españolas. Colocaron de contado unha placa conmemorativa debaixo, que di con amarguexo: «Un agasallo dos ingleses: 22 de xullo de 1805». Sentíame moi importante cada vez que pasaba a carón desta casa.
Don Xesús Faveira foi doado de atopar. Non só resultou ser a primeira persoa que ollei, senón que case batín con el ao entrar nas pequenas dependencias, pois estaba sentado diante dunha mesa preto da porta principal, copiando longas entradas no seu libro maior. Era mozo, delgado e de cor aceitunada, e cando ergueu os ollos recoñecino de seguida: eran os ollos que unha ve nos xarróns cretenses e etruscos.
Don Xesús, moi cortés, pousou a pluma a unha beira deixando o traballo da mañá para me conducir a través das retortas calexas de Muros, e á Colexiata, xunto aos poucos cachenos que quedan das grosas paredes das que Muros tomou o seu nome. Estas murallas, e as dezaoito torres construídas sobre elas, desapareceron durante o século XVIII. O pórtico da Colexiata, do século XII, dise que o encetou un canteiro anónimo da escola do Mestre Mateo, o inspirado xenio do «Pórtico da Gloria» de Santiago; pero as figuras do pequeno pórtico de Muros son moito máis petrificadas, e de estilo bizantino. Non poden compararse, nin remotamente, coa obra mestra compostelá, inda que teñen encanto e irradian xenialidade dunha rara calidade para a igrexa dun pequeno porto pesqueiro. É certo, xa que logo, que Muros é só unha feble sombra da súa apoteose do século XV, cando os seus mariños visitaban con frecuencia as costas de Portugal, Francia, Inglaterra, Flandres e Italia. No XVIII chegaron deica as Indias, mentres a vila prosperaba, pois daquela non dependían só do mar como hoxe. Había fábricas de curtimes e de tecidos na vila, e varios gremios importantes.
A dramática e polícroma imaxe do Cristo Crucificado da Colexiata pertence á familia das misteriosas imaxes bizantinas ás que xa me referín (os dous Cristos, de Fisterra e Ourense); pero este Cristo agoniante de Muros é o máis realista de todos eles. Unha case sente a dor e o sangue que cae pola faciana, e ouve o gorleo de morte na arreguizante gorxa. Don Xesús díxome que durante os sermóns da Semana Santa, a xente séntese tan conmovida polo relato da Paixón epitomada nesta face de sufrimento, que todos se botan a chorar na igrexa. Créoo sinceramente.
Tres campas baleiras adoitaban estar a un lado da Colexiata para recibir os corpos de náufragos descoñecidos que o mar puidese traer á costa, pois Muros tivo sempre profunda compaixón polas víctimas do mar. Para lle engadir ao título de «La más Noble y Leal Ciudad», que compartía con outras ao longo da costa, o rei Afonso XIII concedeulle un terceiro no 1906, despois da grande xenerosidade amosada pola poboación con cincocentos corenta e catro náufragos. Así que agora o título do pequeño porto é o de «La más Noble, Leal y Humanitaria Ciudad de Muros». O cimo do escudo de Muros é igualmente interesante. Consiste nunha carabela a flote cun castelo na popa, un león na proa, e dúas cunchas de peregrino entre os mastros. Quizais esta carabela tenciona representar a unha das dúas de Muros, que, segundo se conta, tomaron parte na conquista de Málaga aos mouros.
En Muros, as singulares Casas de caridade do século XVI proban que esta cidade era xa humanitaria moito antes de que se lle concedese o título oficial; pero aínda que eran probablemente axeitadas, quizais resultasen comparativamente suntuosas nos tempos nos que se construíron (en 1506), cousa que está lonxe de selo hoxe.
Pasei baixo a entrada abovedada, coa súa fermosa e pequena imaxe da Virxe do século XVI enriba no nicho, para mirar a fileira de quince vivendas formadas por unha habitación escura no piso baixo e outra enriba, cada unha habitada por unha familia distinta. Estaban todas ocupadas por persoas vellas e pobres, agrupadas ao pé dunha fogueira nun esquinal, onde cociñaban a súa ola de «caldo». As paredes estaban negras polo fume de séculos, pois non había cheminea. Non obstante, eran grosas, a leña abondosa, e a municipalidade invertira parte dos seus ingresos para asegurar que pudiesen comer o «caldo» tódolos días; e non como noutros lugares da costa que eu vira, onde o lume non se acendía tan regularmente. Algúns dos ocupantes máis novos seguían a exercer os seus oficios. Unha habitación situada enriba dun chanzo de escaleira a beira da entrada, que probablemente fora usada antigamente como posto do sereno, estaba ocupada agora por un zapateiro, un home de ollos claros que parecía non ter máis de cincuenta anos. «¡Suba a ver o meu pazo!», berroume, facendo un aceno coa man na que tiña unha bota vella que andaba a arranxar. Subín os empinados chanzos e mirei o un interior. Había unha cama de ferro crebada nun recanto, cuberta con anacos de cobertores e outras teas, ningún abondo longo ou ancho para o tamaño da cama. O remendafoles seguiu os meus ollos segundo estes percorrían o cubil, e despois botouse a rir dun xeito histérico, bambeándose cara a adiante e atrás sobre a vella bota. «Ben, ¿Qué pensa vostede do meu pazo? ¿Non é luxoso?, berrou. «Algunhas persoas non teñen nin un tellado sobre as súas cabezas», respondinlle solermiñamente, coa dúbida de que o home fose sarcástico ou sufrise alucinacións. «O meu tellado está feito de tellas de ouro, pero pinguea cando chove, e, ¡ai!, chove a miudo en Galicia. ¿Vén vostede de Madrid, señorita? Se é así, entón saberá vostede o que di alí a xente sobre nós: din que Galicia é a despensa de España. ¡Ja, ja, ja!», e o remendafoles estourou noutro paroxismo de risa desenfreada. Don Xesús abalou a cabeza atristuradamente cando nos iamos. «Temo que estea descontento», observou, dirixindo unha flebe ollada de zafrañada sobre o ombreiro, cara o zapateiro remendón. «Quizais teña razón para o estar», suxerinlle, pero Don Xesús non parecía estar de acordo. Inclinábase a crer que é inmoral sentirse descontento coa sorte que un ten trazada na vida, como se iso significase rebelarse contra o Todopoderoso que o ordenase. Unha caste de ricos que ten obriga de dar esmolas como parte das «boas obras» que facilitarán a súa eventual entrada no Paraíso, e unha caste de pobres para recibir as esmolas e bicar as migallas que lles botan…; este anticuado xeito de pensar váilles ben aos satisfeitos da vida, e descorazona aos pobres na súa aspiración de cousas mellores.
Unha vez un estudiante erudito da Universidade de Salamanca argüíume accidentalmente nunha tese, que o Paraíso se atopaba no cume do Monte Pindo, preto de Muros. Este monte está situado na parroquia de San Mamede. (Varias localidades de Galicia levan este curioso nome. Pregúntome se non será unha corrupción de «Mohamed» e un vestixio da invasión árabe). Poida ser que o monte se usase como santuario nos tempos pagáns. Hai un pendo chamado «D’a Moa» no cume, que está cuberto de caracteres indescifrables.
Nos seus arrampadoiros e nos dun «castro» atopáronse interesantes reliquias da Idade do Bronce. Os montes de Galicia están case todos coroados con penedos de pedra gra luídos polo tempo (se non con dolmens), de tan impresionantes formas e grandores que non sorprende ouvir da veneración relixiosa coa que os consideraban as xentes. San Martirio de Braga, en Portugal, condenou estas prácticas idolátricas nun tratado do século VI titulado «De correctione rusticorum»; pero os antigos petroglifos con copas, aros e espirais (e aínda rudimentarias formas humanas e de cervos) seguiron atraendo, polo moito misterio do seu indescifrable simbolismo.»