p/Henrique Monteagudo
Como é ben sabido, no século XIII floreceu en Galicia unha escola poética que cultivou con extraordinaria brillantez o noso idioma, que así pasou a ser unha das linguas literarias máis madrugadoras de Europa. Un dos trazos máis característicos da nosa lírica medieval é a poderosa presenza do mar, un elemento case ausente na maior parte dos poetas europeos daqueles tempos. Imos comezar unha serie en que escolleremos algún dos textos máis destacados polo tema mariñeiro. Ofreceremos un texto medieval adaptado, un pouco modernizado, cunha pequena explicación para facilitar a súa comprensión.
Para inaugurar a serie, é obrigado poñer en primeiro lugar a famosa cantiga de Mendiño (nome diminutivo de Mendo, que era moi común naquel tempo), un modesto xograr de Vigo ou as súas proximidades (que no século XIII era unha pequena poboación), que sitúa o seu poema na Illa de San Simón, localizado no fondo da mesma ría.
Estaba eu na ermida de San Simón
e cercáronme as ondas que grandes son.
Eu agardando o meu amigo! E virá?
Estando na ermida ante o altar,
cercáronme as ondas grandes do mar.
Eu agardando o meu amigo! E virá?
E cercáronme as ondas que grandes son;
non teño barqueiro nin remador.
Eu agardando o meu amigo! E virá?
E cercáronme as ondas do alto mar;
non teño barqueiro nin sei remar.
Eu agardando o meu amigo! E virá?
Non teño barqueiro nin remador:
morrerei, fermosa, no mar maior.
Eu agardando o meu amigo! E virá?
Non teño barqueiro nin sei remar:
morrerei, fermosa, no alto mar.
Eu agardando meu amigo! E virá?
A cantiga presenta unha moza namorada que tiña unha cita co seu amigo na ermida de San Simón, situada no pequeno illote do mesmo nome. A moza espera e el non dá chegado. A rapaza seguramente fora á illa con marea baixa pero mentres espera o mar vai enchendo e está cada vez máis angustiada, sentíndose soíña e abandonada. Non ten barqueiro que a devolva a terra e o seu amigo non aparece. A súa desesperación vai en aumento conforme ve que a marea está cada vez máis chea e as ondas máis e máis bravas. Tal é a súa angustia que xa se ve a si mesma morta afogada no mar.
Esta cantiga é unha das máis célebres dos nosos cancioneiros trobadorescos. O seu gran acerto é que alcanza unha forte expresividade e unha crecente intensidade dramática, conseguida cuns poucos motivos (a ermida, o mar, as ondas, o barqueiro) e unha extrema sinxeleza de construción: versos que se repiten cambiando algunhas palabras (chámase leixa-pren). A reiteración constante dos versos evoca o ritmo das grandes ondas e expresa con moita eficacia a sensación de terror e a angustia que vai dominando a moza ao verse sen escapatoria, rodeada polo alto mar. Existen varias gravacións que ofrecen versións musicadas desta cantiga, pois, como o propio nome cantiga o di, estas composicións estaban destinadas ao canto. Eu recomendo especialmente a versión da magnífica cantante polaca Paulina Ceremuzynska, no disco E moiro-me d’amor. Noutro artigo reproduciremos e comentaremos unha cantiga mariña máis dos nosos cancioneiros trobadorescos.