p/ Esmu-Carnota

 HISTORIA DA GAITA

As fontes de apoio para o estudio da gaita son principalmente iconográficas e literarias, e algunas referencias en contextos literarios.

Xoan Corominas coa súa tese colocaría a procedencia da palabra GAITA no gótico gaits (cabuxa) debido a que o fol do instrumento facíase de pelexo deste animal.

Idade Media: Coincidindo coa chegada dos suevos á Península sitúan moitos a introducción do instrumento en Galicia. É unha das etapas máis prestixiosas de gaita, sendo empregada tanto nas danzas xograrescas, como nas ceremonias eclesiásticas.

PARTES DA GAITA

1º. Fol do depósito do aire

2º. Tubos que son pezas de madeira unidos ao fol

3º. Lengüetas sonoras: palleta e pallón

PUNTEIRO:

Tubo cónico de madeira. A parte inferior acampanada e a superior remata nun “espigo”, lugar onde se introduce a palleta. A lonxitude caría dependedo da tonalidade: RE (grileira, 28 cm), DO (redonda ou normal, 31 cm) e SI BEMOL (normal, 35 cm).

O punteiro ten once buratos de distintos diámetros, dos cales oito son melódicos (executa as distintas notas) e tres son sempre abertos.

As madeiras máis ultilizadas os o buxo, palo santo, palo rosa e o ébano.

O punteiro galego é cónico, a diferencia dos punteiros orientais que son cilíndricos.

FOL:

Antigamente construíanse con pel de cabra, de aí o seu nome, de ovella, carneiro e tamén do estómago do porco. Na actualidade abonda os de pel sintética. Os de pel animal foron desaparecendo pola dificultade para a conservación e a confección. Os de pel son mellores porque conséguese mellor unha afinación perfecta e as palletas e pallóns duran máis, xa que soportan menos humidade.

A parte inferior do fol chámase “vientre”, a intermedia “garganta” e a superior “cabeza”. Na parte superior é de onde saen todos os tubos da gaita: punteiro, soprete, ronco, roquete, e chillón.

O fol vai forrado dun pano que nas súas costuras ten un cordón trenzado e na parte inferior do vestido colgan os frecos.

RONCO:

É o tubo máis grande da gaita e a súa misión é emitir o sonido do instrumento (pedal). Mide uns 78 cm según o modelo da gaita, pode variar un chisco, sendo maior nunha tonalidade grave que noutra máis aguda. Componse de tres partes; prima (a parte máis cercana ao fol, leva un espigo onde se coloca o pallón), parte central (é a parte do ronco) e a copa (parte traseira do ronco).

O ronco vai adornado con frecos de cores, amarrado ao tubo de unha, dúas ou tres borlas (pingon ou perillas). Estes adornos conformas os FARRAPOS DE GAITA.

RONQUETA:

É máis pequena que o ronco e da unha octava superior de éste. Componse de dúas partes: Prima e copa. A vara adórnase con frecos e borla.

RONQUILLO:

Tamén chamado pión ou chión. Non ten copa. Os normais levan paleta e non pallón, cando se usa o pallón zona unha octava máis aguda que a roqueta.

SOPLETE:

Tubo coa misión de enche o fol de aire. Ten un pequeño espigo que se introduce na baixa correspondente. Na parte na que se introduce o fol ten unha válvula chamada zapón, que premite a entrada do aire, pero impide a súa salida unha vez dentro desta. O zapón é unha lengüeta de coiro que vai unida a un soplete por unha lámina de metal ou punta pequeniña.

BUXAS:

Tubos cilíndricos adecuados ao punteiro, ronco, roquete, chillón e sopelte. A súa función é a de servir de entrada entre o fol e os tubos, e o seu nome provén da madeira de buxo.

PALLETA:

Doble lengüeta de caña, moi importante que estea ben feita, xa que depende, en gran parte da calidade e o timbre do son. Componse dun pequeno tubo de cobre ou latón chamado tudel ou courel, sobre o que están dúas láminas de caña, unidas por un fío de cáñamo enfiado e pola canga (arame de cobre ou latón).

PALLÓN:

Faise cunha caña que está pechada por un dos extresmos, o outro está aberto. Neste está feito un corte oblícuo de pequeño tamaño que logo se extende horizontamlmente. Esta legüeta debe esta separada aproximadamente un milímetro para que poda vibrar.

O pallón introdúcese pola parte aberta no espigo do ronco.