p/ José María García Rodríguez

O señor Costantino de Lareta vivía na Axesta. Moi pertiño da capela de Santa Ana. Era un home outo e grandeiro ao que lle pasaron moitas cousas na vida. E a pior de todas foi que morréu. Aparecéu no leito. A véspera de San Roque, que é no mes de Santa María e aquil ano cadróu ser terza feira.

O señor Costantino da Lareta non tiña quen por il chorase e chorárono as viciñas. Facíanlle un pranto moi bó. As de máis caridade percuraron un hábito de San Francisco, que llo tuveron que pidir ao P. Macías do convento de Louro. Era tamén home grandeiro e cáseque xigantesco.

Puxéronllo ao señor Costantino. E un rosario e un Cristo nas mans e os ollos pechados. Non houbera necesidade de amarrarlle con un paniño o queixo e a cabeza, porque non abreú a boca. Morrera sin piar. A xente maior entraba e saía, os rapaciños tamén. Don Francisco o «Papuseiro» véu a botarlle un responsiño pola ialmao Luis Puga e Paspallás non se apartaban do cadaleito.

Había trazas de que o velorio sería bon. Caña e café pra mozos e vellos. Pras mulleres chiculate ou leiteo Iñano a velar i enterrar coma tén que ser. A iso das nove da noite, tiraron dalí a tódolos muciños e nantramentras os homes falaban e contaban contos, as mulleres pregaban pola ialma do señor Costantino e polas ialmas todas do Purgadoiro de xente da Vila. Inda máis, botaban os padrenosos individualizados: pola ialma da señora Manoela Louro, que lle decían Manoela de Goberno e fói moi boa muller… Pola ialma do señor Zafacoquiña, que tiña unha tenda na Praza do Cristo… Pola ialma de Isidro do Chocho, de Mirafrores, que era tiradentes… Padrenoso con sete avemarías, pola ialma dos sete que se afogaron cando viróu a lancha de Maceiras…Outras sete avemarías polas sete almas solas do Purgadoiro que non teñen quen pregue por elas… I estaban nistas, cando facendo un esforzo que semellaba cousa do demo nun morto, erguéuse o señor Costantino da Caixa, miróu a dereita e a esquerda, e berróu: —IAcudídeme viciños, quérenme enterrar vivo!

E ao ver aquela pantasma erguerse, co hábito francisco posto e un Cristo nas mans, perderon o sentido moitas mulleres e moitos dos mozos puxeron a boca no mundo: –;Resuscitóu o señor Costantino da Lareta! E fórono correndo pola vila inteira: —Pasoulle coma Cristo, i resuscitóu

E no intre, dos homes e mulleres que fuxiron escaleiras embaixo da casa, un partéuse unha perna, outro un cadrís, a unha dona déronlle co cóbado no calleiro, con tanta forza que perdéu o alento; outros escorreron e deron coa cachola nas laxes da rúa, e dahí pra diante… A botica de don Carlos Iglesias chegaron ao mesmo tempo os feridos e os que pregoaban a resurreción do señor Costantino. E nun descansiño, saleu don Carlos a porta, feito un fierabrás: —Calade, bestas: resuscitóu porque non morréu. Ou qué pensábades?

Pro había quen lle dicía con femenza e insistenza:

—Resuscitóu, resuscitóu, boticario do carallo…

Houbo que agarralos pra que non se fosen as piñas. Eiquí non ficou a cousa.

O señor Costantino da Lareta, grado a Deus que eisí o probara, facéndoo morrer sin morrer, oferecéuse a Santa Rita de Moraña, e levou a radeira de sí meia Vila. Un feixe dos pescadores máis forzudos, cargaron o mesmo cadaleito no que il estivera, e co mesmo hábito francisco do P. Macías, que non llo devolvera, levárono na procesión, antre os «ofrecidos», mortiño, eisí Deus me salve, do ben que o representaba. E dimpóis fartos coas empanadas dos cabases, coas botellas de viño de Ribeiro déronlle todos a pinga, que, dos que estiveran na América, uns falaban ingrés: Yes, mister. Pirinding it is fandang, que me espricaron que quer dicir que iste mundo é un fandango. loutros dábanlle ao arxentino: ¿ Che, no más, y la pucha? que non sabíamos si nos perguntaban pola pucha da cabeza ou pola xuvenca que tíñamos na corte… Ao seguente día, o señor Costantino da Lareta presentóuse na praza, na casa de don Francisquiño o «Papuseiro» e díxolle: —Vín as Xans…

O crego dóuse ben conta do que lle falaban. Non é que non soubera qué dicir, é que non quixo dicir ren. Calóu.

—————-xxxxx————–

Todos sabedes o que són as Xans. A Santa Compaña, Hoste ou Estadea e a procesión das almas dos mortos. Almas que non teñen pouso, por cousos que non coñecemos. As «Xans» son as almas dos vivos, en compaña, camiño da morte. Levan candeas na mantacesas. Os meniños e os que van a tardar moito en morrer, grandes velas e fachas. Os que chegaron as beiras da morte, pequeniñas e trementes. Non son moitas as persoas que as ven e tamén hai cadelos que as sinten. Destoncias seu oubear e moi tristeiro e fáno a porta da casa dos aguniantes.

O señor Costantino da Lareta escomenzóu a ver as Xans. Pro non era ousado de dicirlles aos amigos que vía, o perigo que os axexaba. De xeito meirande, aos que iñan a morrer de repente e nino sospeitaban. As Xans se lle aparescían de día, de noite, na rúa, na estrada… Chegábanlle até a porta da casa. As Xans pasan e non falan, O señor Constantino andaba asombrado e con medo. Coma o «Papuseiro» non lle dixera ren, foi a falar coa señora Maricola de Senande, que botaba as cartas y era pastequeira.

Vivía no barrio da Fontevella, perto do chafarís que deita a iauga máis freda e millor da Vila. Era muller alongada, de preto sempre vestida a pele e o cabelo branco e os ollos verdes. Botaba a boaventura mirando as raias da man. E adiviñaba o porvir póndo a serear un ovo nun vidro con auga nas noites de lúa chea. Espricóulle ao seu visitante que corría o risco de velas Xans toda a súa vida. E coma o señor Costantino quixese máis espricacións, engadíu que lle pasaba porque fora mal bateado. Cicáis, por erro, lle puxeran os óleos da Estrema; ou o padriño lle rezara mal o Credo.

—Iso teve que ser, dixo o señor Costantino da Lareta, porque meu padriño, don Rosendo Gonzálvez, era tatexo e zazo.

—Non teve que ser élle, confirmóu a pastequeira. Porque ¿a quén se lle ocurréu poñerlle de padrino de boutismo a un zazo? Ou é de novo bateado ou vái a ver as Xans toda a súa vida.

En certo modo, o señor Costantino véu o ceo aberto. Rubíu a costa que pasa por diante da capeliña de san Xosé e fói direitiño pra casa do cura, don Ramón o Currión, home gordecho e severo, e servo de Deus apaixoado. A beira da eirexa, de frente da Alameda, tiña un casa bonita con albres de lilas na porta. O dito señor abade recebéuno no seu despacho i escoitado o caso, botóuno a couces, coma quen dí: —iFora da miña casa, larpeiro! Lampantín, ¿tí non sábelo Credo? ¿Non oubiches dicir: credo in unum baptismum in remissione peccatorum? iNon che hái máis que un boutismo, un soliño, pra toda a vida ¡.

‘¿Toda a vida vendo as Xans, fói coma se véu o señor Costantino da Lareta! E baixóu polo Camiño Novo pra o Curro dos Touros, tristeiro e afrixido. Facía unha noite de luar. Dóu por acaso coa señora Maricola, a pastequeira, que lle dixo: —Percura ao señor Dictinio, o Evanxelisteiro de Louro. E fói na súa percura.

Louro non é lonxe. A carreiriña dun can, máis ou menos, dende Muros. Pásase por diante da capela do Espiritu Santo, que estaba traballado en pedra iera un santo rexo, que non séi por qué, meu tío Xequin dos Pitos mandóu que o pintasen de branco. Logo unha camiñada, alá embaixo fica a praia da Vouga, onde veñen as toniñas e os arroases a pasala noite, dimpóis chégase ao convento e logo a aldea.

Nunha das pirmeiras casas, ao pe da estrada, vivía o señor Dictinio. Coma evanxelisteiro era moi miseiro e gostaba de -facer oficio de sancristán. Visitaba enfermos, aconsellaba xente e disque en segredo misaba. Pro isto poidera ser mintira. O señor Costantino da Lareta petóu a porta da casa e o señor Dictinio mandóuno pasar. Era neto do Evanxelisteiro que aparesce no Poema dos Mártires Galegos e fói enterrado ao pe da súa hermida. Cada ano froréeenlle na campa, lirios azúes e brancos e cecenas na boca. Enteiróuse do caso por miudo e seu neto díxolle ao señor Costantino: —De certo, vostede está mal bateado e hái que boutizalo de novo. Pro eu faréino. Pode boutizar calquer home ou muller que teña uso de razón.

Amén diso, iste ano, o día de San Xuán cái en domingo e na véspera, as doce da noite, tódolos ríos, fontes e regatos de Galiza levan a mesma auga do río Xordán, na que fói bateado Noso Señor Xesucristo… E persinóuse o señor Dictinio ao pernunciar tan santo nome. Logo engadiú: —Isa auga, santa e miragreira, deixa aos homes ceibes dos seus pecados e creba tódalas cadeas que amarren súa ialma, con mouros, encantos e ánimas da outra vida…

Chegada a víspera da San Xuán, xuntáronse nunha fonte de auga moi limpa, que se chama Fonte das Preñadas, iestá no Campo de Cortes, máis arriba da capela de San Roquiño das Campanilliñas, o señor Costantino, o evanxelisteiro, máis os padriños apropiados. Ben revisados os óleos de batear, rezado o Credo de Nicea, en latín, moi amodiño, ispido o catecúmeno de meio corpo enriba, escurréulle as doce en puntiño da noite, aquela iauga que era a do río Xordán, pola cabeza, ao tempo que o señor Dictinio dicíalle: —Priscilio, estóuche bateando no nome do Padre, e do Fillo e do Santo Esprito… Dimpóis cantaron un hino fermoso, monótono e solene, de groria a Deus.

Pensaredes o que queirades. O señor Costantino da Lareta non cambeóu de nome. Tampouco se enteiróu moita xente da segunda veceira en que fora bateado. Nin endexamáis voltóu a ver as Xans. Pro iso sí, cando sentía oubear aos cadelos, distinguía moito ben aos que as vían dos que nón. E si aquiles oubeaban a porta de calquer doente ou agoniante, de antemán, botáballe un padrenoso pola ialma. Iñalle a todos ao enterro. Chegóu a moi vello. Morréu de doenza e Deus dóulle agarimo no seu seo e téno no ceo, pra sempre, cos seus louros anxos.