Articulo publicado por D. Manuel Silva Fernández  (Manuel da Roura), en 1993.

Neste artigo tratarei de expoñer, a miña maneira, algunhas das causas que considero orixinaron o fenómeno cultural que se produzo en LOURO entre 1930 e 1950. Hei de procurar ordena-los factores causantes, comenzando polos desembarcos piratas no Medievo; desembarcos que tiveron a virtude de cohesionar firmemente o noso pobo. Seguirei sinalando as relacións de produción que se irán estruturando arredor do minifundio e que obrigan a considerar o «traballo-axuda» como determinante e terminarei analizando os actores, os actos e os procesos máis importantes que, sumados, han de produci-lo fenómeno devandito: LOURO ó longo da súa historia, non foi un sinxelo casarío de vida rutineira e dedicación exclusiva as labores do campo e da pesca repetidas ano tras ano, século tras século. A súa radicación xeográfica imponlle un risco e manteno en alerta permanente. A partires da Baixa Idade Media, grupos aventureiros do Norte de Europa e do Norte de África cruzarán a cotío cos seus barcos fronte a MONTE LOURO para adentrarse na Ría en son de rapina e bandidaxe. Normandos, saxóns, bretóns e berberiscos primeiro; ingleses, franceses e holandeses despois, desembarcarán moitas veces entre o Outeiriño e A Bouga, tratando de sorprender ós aldeáns, para roubarlle, violar a súas muIleres e, incluso, facer prisioneiros para vendelos coma escravos. En certas épocas históricas, os habitantes de LOURO, ó chegar o verán, desaloxaban o casarío e refuxiabanse nos montes veciños. Alí vivían ata que, pasado o tempo favorable ós desembarcos corsarios, regresaban a súas casas. Este contacto non desexado que mantivo durante séculos o noso pobo en estado de permanente vixilancia, foi creando unha cultura de defensa e moldeando así mesmo, unha maneira de vida que se irán adaptando ás circunstancias e definirá a conducta colectiva a seguir. As invasións periódicas provocan a máis estreita colaboración entre todos os membros da comunidade para encara-la agresión e defenderse con mellores posibilidades. En tempos máis recentes, especificamente durante todo o século pasado, a estrutura minifundista na tenencia de terras, cerra o paso á concentración rendible e impide crear un mecanismo de produción autosuficiente. A fragmentación das terras complica o traballo e reclama a axuda gratuíta do veciño. En determinados momentos faise necesario acudir á colaboración para sementar e, sobre todo, para a colleita. De aquí a política de produción que se expresará de dúas maneiras: cooperación e colaboración. Estas dúas formas de relación no só se manifestarán no eido económico senón que tamén se impoñerá no social, no recreativo e no cultural.

A cooperación loureán será un feito no anual «abri-la agra», na propiedade e no uso dos muíños, na explotación comunal dos montes, no lousamento dos camiños, nas «mayordomías» para monta-las festas relixiosas e, finalmente, na fundación e mantemento do PÓSITO. A colaboración expresarase, fundamentalmente, na axuda persoal gratuíta: sega, trilla, «carretos» (sinalado xa por Barreiro), e outras for-mas máis que configuran unha maneira de vivir estreitamente vinculada ós demais e o medio. A finais do pasado século e a principios deste comeza o éxodo en dirección a terras e países alleos. Uns vanse e a outros lévanos, os primeiros saen buscando un xornal que LOURO lles nega e os segundos son recrutados para librar guerras internas e externas que han de producirse con demasiada frecuencia, (tres dos meus tíos avós loitaron na Guerra de Cuba). Por último, comeza en LOURO o período da emigración que podemos chamar clásica, a emigración que coñeciamos cando nenos: a emigración en dirección a América. Os protagonistas cubrirán, nas súas idas e voltas, as tres primeiras décadas deste século, e han de construír, engadidos ós factores devanditos, o carácter do fenómeno cultural que estamos estudiando. Os estudiantes regresados, ademais dos coñecementos e experiencias adquiridas nas máis diversas circunstancias e ocupacións; ademais das expresións en ton subido nun inglés chapuceiro berradas na CASA DE GARCÍA ou de FREIRE, traen libros. No fondo dos seus baúles chegan revistas e libros. Traen a excelente revista porteña «Caras y Caretas» e as cubanas , non menos excelentes, «Bohemia» e «Carteles». Xunto as obras de Dumas, Verne e Salgari, veñen os libros do colombiano Vargas Vila, coa súa temática tremendista expresados nun barroco esaxeradísimo. Chega José Ingenieros, Vasconcelos, Blasco lbañez, Galdós, Federico Urales -escritor político- e ata chega Joaquín Trincado, mestre do espiritismo. E estes libros sácanse do baúl e préstanse; e estes libros han de ser lidos porque os libros son para iso: para lelos.

Cando a Segunda República suprime a ensinanza relixiosa nas escolas, a Igrexa verase obrigada a enche-lo vacuo e tomar o seu cargo esa responsabilidade. O arcebispo de Santiago, Frei Zacarías Martínez, en varias pastorais incita a todo o clero da arquidiócese tanto secular como regular, a toma-las medidas para que os nenos pertencentes a xurisdición compostelá teñan a oportunidade de aprende-lo catecismo. Circulares parecidas foron emitidas por tódalas xerarquías eclesiásticas de España pero, neste senso impórtanos sobre todo Santiago, pola súa relación coa nosa parroquia. Para os nenos de LOURO a preocupación de Frei Zacarías, foi unha bendición: Os franciscanos que reingresaron ó Convento a principios da restauración borbónica, víñase mantendo sen moita relación coa aldea, dedicándose á meditación, ó rezo e a predicación, auto-abastecéndose economicamente, polo tanto, facendo vida cara a dentro (Eccle-sia ad intra). As ordes do prelado santiagués fan cambiar todo isto e no ano 1932 ábrense as portas do claustro para formar unhas catro ou cinco seccións de nenos cos seus correspondentes catequistas. As nenas serán adoutrinadas no salón da portería. Para mante-lo interese e a asistencia repartírán unha meda-llas chamadas «vales», e con elas premiabase a aplicación e a asistencia. Estes «vales» eran cambiados, o día de Reis, por xoguetes ou roupa. Destaca entre os frades Pai Hipólito o Pai Díéguez, excelente catequista e organizador, logo o Paí Hipólito, o Pai Pedro e algúns outros que se irán rotando. Máis tarde chegará o Pai Salvador Villarnovo, quen dedicará o seu tempo a preparación dun grupo de rapaces aspirantes a ingresar na Orde.

Don José Ballesta Calvo, natural de Lorca provincia de Murcia, chega a LOURO para encargarse da escola de «Arriba», ou escola do Pósito a finais do ano 1931. Con Don José rómpese a figura do mestre tradicional, rutineiro e de «palmeta» quen, se conseguía ensinar a ler, escribir e as catro regras aritméticas, dábase por satisfeito. Eran os vellos mestres e a súa laboura producía analfabetos funcionais; nenos que podían ler pero non entendían o lido. Ballesta conta con unha sólida formación profesional e unha maneira moderna de encara-lo ensino. Non eliminou a «palmeta», o contrario, usouna con demasiada frecuencia, pero no seu descargo, podemos dicir que o seu temperamento nervioso inclinabao a usa-lo castigo corporal e, os alumnos acostumados como foran a recibilo, respondían mal a correctivos menos violentos. Ballesta, e por primeira vez faise isto en LOURO, razoaba os temas cos seus discípulos, evitando no posible, o aprendizaxe memoriza-do ou ó «caletre». Don José Ballesta abre e pecha o ciclo que completan extraordinarios educadores como D. Salvador, D. Álvaro e xa en plena Guerra Civil, D. Antonio López Ramírez. Capítulo a parte merece Dna. Petra e algún día espero ter ocasión de falar desta excelente muller, mestra de tres xeracións.

A veces recorría as vilas da costa galega o capitán de fragata retirado D. Alfredo Saralegui tratando de interesar ós mariñeiros na creación e posta en marcha de sociedades e cooperativas de consumo, recreación e axuda mutua. Fixéronse algunhas xuntanzas en LOURO e en Muros e, semanas despois, fúndase o Pósito de Pescadores de Louro. Os socios que se van integrando entregan unha cantidade como aporte inicial (descoñezo o monto) e establécese unha cota mensual de 0,50 de peseta por socio e familia. Acéptanse sen modificación os estatutos que Saralegui presentou como comúns ás sociedades deste tipo. A fundación do Pósito recaeu, fundamentalmente, sobre un grupo de emigrantes a quen a crise mundial fixera volver. É pois un grupo económico que ten certa experiencia nestas cousas por formar parte o coñece-lo funcionamento de comunidades da emigración, o encargado de motorizar esta sociedade. Durante algún tempo o Pósito terá a súa sede nunha casa propiedade do «LOUREIRO», fronte a casa de ANXELA; logo mudará a outra propiedade de «XULIO» moito máis ampla e funcional. Esta será a sede definitiva.

Tamén haberá que tomar en conta a Igrexa Parroquial, anque, por unha serie de circunstancias, a súa influencia no medio non foi moita. Ademais destes factores que estou sinalando como elementos desencadeantes do fenómeno cultural que dá nome a este traballo, danse en LOURO ou son asimilados por LOURO, persoas de excepción, que de algunha maneira incidiron en darlle forza e amplitude a dito fenómeno.

Reclamo de todos aqueles veciños que teñan coñecemento destes feitos e destas cousas, que falen sobre ilo. Non podemos permitir que desaparezan na historia máis brillante e fecunda que LOURO viviu. É necesario deixar testemuño desta época e facelo mentres se poida. Eu só xeneralizo e o meu traballo se, desgraciadamente, a describir recordos e deducións e non a facer exposicións derivados dunha investigación rigorosa. Non hai datos escritos, non hai documentos, non hai onde investigar, e anque o houbese xa non queda moito tempo para facelo. Non me importa ser rexeitado e ata me gustaría suscitar unha polémica sen con ilo somos capaces de mostrar a LOURO enteiro a grandeza dun pasado que aínda está aí. Faise necesario que cada un dos que vamos quedando, entreguemos a nosa versión sobre aqueles tempos; que cada un reviva recordos e os mostre. Con ilo colaboraremos todos na laboura de dar a coñocelo LOURO extraordinario que tivemos a sorte de vivir.