p/ José Mª García Rodríguez.

Muros, na provincia da Cruña, é unha vila a beira do mar. Ali aos nenos chámanlle «musiños». Isto é, mociños. Porque Muros é terra de «seseo» e de «geada». Os rapaciños do meu tempo éramos ditosos, até que chegaba o tempo de ir pra escola. Nantramentras corríamos, xogábamos, brincábamos, enredábamos, lamos aos niños e falábamos galego. Somentes que, as veceiras, aínda denantes de ir pra escola, nos pasaban cousas. E unha delas pasoulle diante de min a unha curmanciña que eu tiña, bonitiña coma un ouro.

Seu pai, meu tío entregue, era patrón dun bou. Un bou, pra os que nono saiban, é un barco dos que iñan a pescar ao Gran Sol. Lonxe, no mar. Pro viñan carregados de moitos e bos peixes, de todas crás. Meu tío gañaba bon diñeiro. Pro máis aínda, os señores donos dos bous, que lles chamaban «armadores». Un deles, convidóuno a que fose a Cruña, coa sua muller e familia. Alá fomos. Eu tamén, porque me levaron. No «Castromil», un automóvel grande, nó que cabía moita xente. Fomos na berlina, compartimento onde o pobo pagaba máis cartos pola viaxe. Os de «interior» pagaban menos. E os que iñan enriba máis pouquiño. Pro iñan co-iles cabazos de froitos e até galiñas e galos. Tamén un cabirtiño. E un porquiño dos que chamamos roxelos, porque non teñen un ano e que pasóu o máis do tempo berrando.

0 señor armador, amigo de meu tío entregue, vivía no Cantón Grande e miña curmanciña e máis eu, camiñábamos por alí collidos das mans. Eu lémbrome moito ben. Levaba posto un traxe de mariñeiro co que me retratóu meu tío Xan 011ete e aínda teño o retrato. No brazo esquerdo bordada unha áncora e a gola caíndo riba dos meus hombreiros, larga, longa e moi repinicada. Na alxibeira, enriba do curazón, unha frol. A pucha nona levaba posta. Tíñaa na outra man, na que levaba valdeira. E miña curmanciña un lazo grande no cabelo e un vestido de mociña, branco e ben broslado.

Cando chegamos perto da casa do señor armador, meu tío e miña tía, máis veceiras nos repetiron que non falásemos na visita; que ficásemos caladiños, que nós non sabíamos falar coma a xente. A min non me colléu de novas porque xa estaba afeito a oubilo. Cando se abría a sáa da nosa casa porque viña xente de fora, botábannos pra rúa. «Idevos que vos non sabedes falar en cristián». A correr polo rueiro. En canto a miña curmanciña, ela era moi bonita, liste e obedente. E diante de nosos tíos rubimos as escadas, sempre collidiños das mans.

Entramos nun sáa moi rica con cadeiras, poltroas e cuadros. Algunhas das cadeiras tiñan brazos. Eu repantiguéime nunha e miña curmanciña noutra. As señoras déronse dous bicos cada unha e os señores apertas, batendo palmas no lombo. Dimpóis falaron e falaron e nunha desas, a señora do armador mirou pra miña curmanciña, que estaba moi linda, co seu lazo no cabelo e o seu traxiño broslado. E díxolle en castelán:

—Y tú, ¡cómo te llamas?

E miña curmanciña era moi obedente. Lembróuse do que seu pai e súa nai lle dixeran e non abréu a boquiña. A señora matinóu:

—Anda, niña, dime cómo te llamas.

E miña curmanciña calada coma un peto.

A señora do armador voltóuse a miña tía e antre as dúas volveron a pregar, máis veceiras a miña curmanciña, que falase, que dixese o seu nome, que fose ben criada, e lle contestase a señora…

Destoncias foi unha pena o que pasóu. Cáseque lles caíu ao chan, aos meus tíos, a cara coa vergonza. Cando máis teimaban en que falase, a señora do armador e miña tía, díxolles a nena:

—Merdiña, mamai, merdiña. j,Non fói vostede a que me dixo, que tivese fechada a boca, porque non sabía falar castelán coma a xente?

Escoitóuna un loro que había na casa e botou unha gargallada.

Meu tío entregue non lle retorceu o pescozo porque non poido.